ZAMİRLER (ADIL)
· İsim olmadıkları hâlde ismin yerini tutan sözcüklere zamir denir. Zamirler iki gruba ayrılır.
1. Sözcük Durumundaki Zamirler
a)Kişi Zamirleri: Kişi adlarının yerini tutan zamirlerdir: “ben, sen, o; biz, siz, onlar”
· Kişi zamirleri çoğul eklerini ve hâl eklerini alırlar.
Ø Bende senin bilmediğin çok şey var. (hal eki)
Ø Bizler bu ülkenin vatandaşlarıyız. (çoğul eki)
· “Ben ve sen” yönelme hâl ekini (-e, -a) alınca “bana ve sana” şekline dönüşür.
Ø Bana söylediklerini sana da söyleyebilir.
· Dönüşlülük zamiri olan “kendi” de şahıs zamiri sayılabilir. “kendi” zamiri şahıs zamirleriyle birlikte kullanılırsa pekiştirme yapar.
Ø Ben yaptım.
Ø Kendim yaptım.
Ø Ben kendim yaptım
· Şahıs zamirleri isim tamlamalarında tamlayan olabilir.
Ø Bizim evimiz çok yakındadır.
b)İşaret Zamirleri: İsimlerin yerini işaret yoluyla tutan zamirlerdir. Bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar, öteki, beriki, bura, şura, ora, böyle, şöyle..
Ø Şunu şuraya bunu yerine koy.
Ø Öteki mi seni dövdü.
· İşaret zamirleri ile işaret sıfatlarını karıştırmamak gerekir.İşaret sıfatları isimden önce gelir ve ismi belirtir. İşaret zamirleri ise ismin yerini tutar.
Ø O kitabı bana ver. ( İşaret sıfatı).
Ø Şunun altında oturmuştum. (işaret zamiri)
· Sıfatlar isim çekim eki almazlar. Zamirler ise isimlerin aldığı bütün ekleri alırlar.
Ø Ben-i, ban-a,ben-de, ben-den, sen-in, benim...
· “O” sözcüğü, bir ismi niteliyorsa işaret sıfatı, şahıs zamirinin yerini tutuyorsa şahıs zamiri, insan dışında bir varlığın yerini tutuyorsa işaret zamiri olur.
Ø O film çok güzeldi.(sıfat)
Ø Bütün bunları o anlattı. (şahıs zamiri)
Ø Onu hediye olarak aldım. (işaret zamiri)
c)Belgisiz Zamirler: İsimlerin yerini belirli belirsiz tutan zamirlerdir. “Bazı, biri, çoğu, hepsi, kimi, birkaçı, herkes, öteberi, şey, falan..”
Ø Bazıları eyleme katılmadı.
Ø Bunu herkes bilir.
Ø Birkaçı sınavı kazanamadı.
Ø Öteberi almak için çarşıya çıktım.
· Belgisiz zamirler isim tamlamalarının tamlayan ve tamlananı olabilirler.
Ø Kimileri-nin düşünce-si , Çocuklar-ın birkaç-ı
· Belgisiz zamirler adın durum eklerini ve iyelik eklerini alabilir.
Ø Kimseden para alamadım. Bazısından söz aldım.
Ø - Öğrencilerin hiçbiri dışarı çıkmamış.
Ø - Dünkü maça herkes geldi.
Ø - Aradığımız adresi kimse bilmiyordu.
Ø - İstediğim kitabı başkasına vermiş.
Ø - Soruların birçoğunu çözdüm.
Ø - Çocukların birkaçı dışında hepsi buradaydı.
Ø - Azı gitti, çoğu kaldı.
Ø - Bazısı bu yemeği sevmez.
Ø - Dün akşam biri seni aradı.
Ø - Sınıfın tümü pikniğe gitmiş.
Ø Kimileri bu programlardan hoşlanmıyor.
Ø Yukarıda koyu renkle yazılmış olan kelimeler belgisiz zamire örnek olarak verilebilir.
d)Soru Zamirleri: İsimlerin yerini soru yoluyla tutan zamirlerdir. Bu sözcüklerin yerine, sorduğu isimler getirilebilir.
Ø Beni kim çağırdı? (Asena çağırdı.)
Ø Camı hangisi kırdı? (Şuradaki kırdı.)
Ø Siz nerede oturuyorsunuz? (Atakum’da oturuyorum.)
Ø Çocuklara neler aldın? (Oyuncaklar aldım.)
Ø Çarşıdan ne aldın? → Çarşıdan elma aldım.
Ø Kaçı bizimle gelecek? → Üçü bizimle gelecek.
e)Dönüşlülük Zamiri: Bu zamir “kendi” sözcüğüdür. “Kendim, kendin, kendisi, kendimiz, kendiniz, kendileri” kelimeleri cümle içerisinde dönüşlülük zamiri olarak kullanılırlar.
Şahıs zamirlerinin yerine geçebileceği gibi hayvan isimlerinin ya da cansız varlıkların isimlerinin yerine de geçebilir. Çoğu zaman ek alarak kullanılır.
Ø Kendisine haber verin.
Ø Köpekler kendilerine yapılan iyilikleri unutmaz.
· Dönüşlülük zamirinin en önemli özelliği, diğer zamirlerle beraber kullanılabilmesidir. Bu durumda pekiştirme anlamı verir.
Ø Arda boylarına ben kendim gittim.
2. Ek Durumundaki Zamirler
a)İlgi Zamiri: Tamlanan durumundaki ismin yerini tutan ve tamlayana bitişik yazılan “–ki” ekine denir.
Örnek:
- Benim kitabım burada seninki nerede? (kitabın)
- Bakırköy’ün sahili Kadıköy’ünkinden güzel .. (sahili)
- Bizimki yine sokakta top oynuyor. (çocuk)
- Bu şehir, sizinkinden daha temiz. (şehriniz)
Yukarıda koyu renkle yazılmış olan “-ki” ekleri cümlede ilgi zamiri görevi görmektedirler.
NOT:
İlgi zamiri, sıfat yapan (-ki) ve bağlaç olan (ki) ile karıştırılmamalıdır.
Örnek:
- Akşamki maç çok uzun sürdü. (sıfat yapım eki)
- Duydum ki unutmuşsun eski günleri. (bağlaç)
Bu şekilde bir hata yapmamak için “-ki” ekinden önce tamlayan eklerinin (-ın/-nın, -ım/-im) olmasına dikkat etmek yeterlidir.
b)İyelik Zamiri
· Varlık adlarının sonuna gelerek kime ait olduklarını gösteren eklerdir. Bunlara iyelik eki de denir.
Ø Evim evinden güzeldir.
· İyelik eki ,-i hâl ekiyle karıştırılmamalıdır. İyelik eki alan sözcük “kimin” sorusuna cevap verir. Hal eki “kimin” sorusuna cevap vermez
Ø Evi yıktı. Kimin evi? Cevap yok.(hâl eki)
Ø Evi yıkılmış. Kimin evi? Onun evi.(İyelik Eki)
· Hem iyelik hem hâl eki bir arada kullanılmışsa ilki iyelik ikincisi hâl ekidir.
Ø Oyuncak-ı-n-ı kırdı. (1.si iyelik ikincisi hâl
Ø Oyuncağı bozulmuş. ( İyelik ekİ)