Roman Nedir?

Okuyucuda heyecan ve zevk uyandıran, yaşanması mümkün olan olayları ya da yaşanmış olayları, kişi, yer ve zamana bağlı kalarak anlatan uzun edebi türlere roman denir.

Diğer bir tabirle roman, kurmaca veya gerçek olaylara dayanan, insan ya da çevrenin karakterlerini inceleyen, macerasını anlatan, duygu ve tutkularını okuyucuya aktaran edebi türlerdir.

Roman yazıldığı dönem ile örtüşmektedir. Yani yazıldığı dönemin zihniyetini okuyucuya yansıtır. Romanda birbiriyle ilişkili olaylar bir konu etrafında bir araya gelir. Romanda gerçeklik söz konusudur, ancak bu gerçeklik kurmaca gerçekliktir.

Romanın Özellikleri

• Genellikle romanlar düz yazı ile yazılırlar fakat nazım öğelerini de romanlarda görebiliriz.
• Olay, kişi, yer ve zaman romanda yapı unsurlarıdır.
• Kişi ve çevre karakterleri gözlemlenerek ayrıntılı biçimde aktarılır.
• Daha geniş bir bakış açısına sahiptir.
• Romanda mektup, günlük, anı, şiir gibi türler yer alabilir.
• Romanda diyalog, iç konuşma, anlatma, gösterme, özetleme anlatım tekniklerine başvurulur.
• Romanda anlatım birinci ve üçüncü kişi ağzından yapılır.
• Romanda serim (giriş), düğüm (gelişme) ve çözüm (sonuç) bölümleri bulunur.
• Ele alınan olaylar daha detaylı işlenir.
• Betimleme ve psikolojik tahlillere daha detaylı bir şekilde yer verilir.
• Olaylar kahramanın karakterine göre doğar ve şekillenir.
• Olay örgüleri ve olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi vardır.
• Tek bir olay ile bağlantılı farklı olaylar oluşabilir.
• Kişilerde karakteristik özellikler abartılarak verilir.
• Olay örgüsü anlatılırken genellikle görülen geçmiş zaman kullanılır.

Romanın Bölümleri
1. Serim Bölümü: Romanın giriş bölümüdür. Karakterler ve hikaye mekan ve zaman okuyucuya kısaca anlatılır.
2. Düğüm Bölümü: Romanın gelişme bölümüdür. Olayların seyri sunulurken, kahramanların karakterleri, merak uyandıracak yönler, çevre ve insan ilişkileri adım adım işlenmeye başlar.
3. Çözüm Bölümü: Son bölümdür. Heyecanlar giderilir. Olaylar birer birer sonuca bağlanır ve sonunda yazar, okuyucuya vermek istediği mesajı verir.

ROMANIN YAPI UNSURLARI

a) Olay: Anlatmaya bağlı her eserin merkezinde bir olay yer almaktadır. Aslında tek bir olay etrafında birbirine bağlanan birçok olay örgüsü bulunmaktadır ve bu olay örgülerinin tamamı da merkezdeki olayı desteklemektedir. Olay örgüleri arasında da neden-sonuç ilişkisi altında bir bütünlük mevcuttur.

b) Kişi: Anlatılan olaylar belirli kişiler tarafından gerçekleştirilir ve olaylar sırasında her kahramanın belli bir rolü bulunmaktadır. Roman kişileri kadro olarak eserde oldukça zengin bir şekilde yer almaktadır. Ayrıca eserde yer alan kahramanlar ayrıntılı bir şekilde tanıtılmakta ve betimlenmektedir. Kişiler karşımıza iki şekilde çıkmaktadır: Tip ve Karakter.

• Tip: Başka kişilerde de bulunan ortak özellikleri üstünde barındıran, temsil ettiği grubun niteliğini belirgin bir şekilde yansıtan roman kahramanı tiptir. Tip olan kişinin vurgulanan yani temsil ettiği özellik güçlü bir şekilde okuyucuya hissettirilir. Mesela bir eserdeki cimri özelliğini gösteren kişi tiptir. Dünyanın her yerinde cimrilik özellikleri aynı olduğundan tipin evrensel olduğunu söyleyebiliriz.
• Karakter: Tip özelliği göstermeyip kahramanın kendine özgü davranışları ile başka özellikteki kişilerden ayrılan, çok yönlü davranış gösteren roman kişisidir. Olayların durumuna göre karakterin davranışlarında da değişiklikler gözlenir ve davranışlarını önceden tahmin etmek mümkün olmamaktadır.

Tip ve Karakter Arasındaki Fark Nedir?

• Tip belli bir zümreyi temsil ederken karakter kendine özgü özellikleriyle ön plana çıkar. Yani tip genel, karakter özeldir denilebilir.
• Tip genel olduğundan farklı eserlerde de karşımıza çıkabilir fakat karakter özel olduğundan başka eserlerde karşımıza çıkma olasılığı yoktur.
• Tip tek yönlüyken karakter çok yönlüdür.

c) Zaman: Her olayın mutlaka bir gerçekleşme zamanı vardır. Bu nedenle eserde zaman kavramları sıklıkla kullanılabilmektedir. Eserlerde genellikle “-di’li geçmiş zaman” kipi anlatım tercih edilir. Eserde zaman kronolojik bir sırayla verilebileceği gibi geçmişe-geleceğe gidiş şeklinde de aktarılabilmektedir.

Romanda iki çeşit zaman bulunmaktadır. Birincisi olayların gerçekleştiği, yaşanılan anı belirten “Gerçek zaman“dır. İkincisi ise yaşanan andan bağımsız bir şekilde geçmişe dönülmesi, kahramanların geçmişinin anlatıldığı “Kozmik zaman“dır. Kozmik zaman, yaşanılan anın dışındaki zamanı kastetmektedir.

d) Mekân (Yer): Anlatılan olayların meydana geldiği yer de yapı unsurlarındandır. Eserde gerçekleşen olaylarla bağlantılı bir şekilde uygun bir mekân yazar tarafından kurgulanır. Bu türde mekân tahlilleri de önemli bir yer tutarken aktarılan olayların yapısına göre mekân tasviri yani betimlemesi de ön plana çıkmaktadır.

Roman İle İlgili İlkler

Dünya Edebiyatındaki İlkler

• İlk Roman: Cervantes / Don Kişot / 17. Yüzyıl
• İlk Çağdaş Realist Roman: Gustave Flaubert / Madam Bovary / 1857

Türk Romanındaki İlkler

•             Türk edebiyatında romanın başlangıcından önce divan edebiyatındaki mesneviler, İslamiyet’ten önceki dönemde destanlar bu türün işlevini görmekteydi.

•             Türk edebiyatında roman türündeki ilk örnekler Tanzimat’la birlikte verilmeye başlanmıştır.

•  İlk Çeviri Roman: Yusuf Kamil Paşa / Fenelon’dan Telemak
•  İlk Yerli Roman: Şemsettin Sami / Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat
•  İlk Batılı Roman: Halit Ziya Uşaklıgil / Mai ve Siyah
•  İlk Köy Romanı: Nabizade Nazım / Karabibik
•  İlk Tezli (Natüralist) Roman: Nabizade Nazım / Zehra
•  İlk Psikolojik Roman: Mehmet Rauf / Eylül
•  İlk Realist Roman: Recaizade Mahmut Ekrem / Araba Sevdası
•  İlk Tarihi Roman: Namık Kemal / Cezmi, Ahmet Mithat / Yeniçeri
•  İlk Otobiyografik Roman: Peyami Safa / Dokuzuncu Hariciye Koğuşu
•  İlk Postmodern Roman: Oğuz Atay / Tutunamayanlar

Aşağıdaki sorulara cevap verebiliyorsanız, konuyu anlamışsınız demektir.

1. Roman nedir? Kısaca Açıklayınız.

2. Romanın özellikleri nelerdir? Maddeler halinde yazınız.

3. Dünya edebiyatındaki ilk roman örneği nedir?

4. Türk edebiyatındaki ilk yerli roman nedir?

5. Batılı tekniğin öncüsü kimdir? Örnek veriniz.

6. Türk edebiyatındaki ilk roman örnekleri neler olmuştur.

7. Türk edebiyatının ilk otobiyografik romanı hangisidir?

Roman Türleri

Edebi türlerden biri olan roman, Yaşanması mümkün olan olayları ya da yaşanmış olayları anlatır. Romanlar, kişi, yer ve zaman bağlı kalarak olayları anlatır. Tıpkı hikâyelerde olduğu gibi serim, düğüm ve çözüm bölümleri yer alır. Bu açıdan hikâye ile benzerlik gösterir.

Romanlar tek çeşit değildir ve farklı türlerde romanlar bulunmaktadır. Anlatımı, olaylara bakış açısı, okuyucuda uyandırdığı duygu ve düşünce, yaşanmış ya da yaşanması mümkün olan olayları vb. anlatmasına göre farklı çeşitleri bulunur.

Konularına Göre Romanlar

Macera romanı: Günlük hayatta meydana gelen gizemli ve şaşırtıcı olayları sürükleyici bir dille anlatan romanlardır. Bu roman türüne Alexandre Dumas’ın Monte Cristo Kontu isimli romanı örnek verilebilir.

• Üç Silahşörler – AlexsanderDumas
• Monte Kristo Kontu – AlexsanderDumas
• Hasan Mellah – Ahmet Mithat Efendi
• Dünyaya İkinci Geliş – Ahmet Mithat Efendi

Sosyal roman: Toplumsal sorunlardan olan göç, ekonomik sorunlar, esaret, sınıflar arası çatışmalar gibi toplumsal sorunların anlatıldığı romanlardır.  Bu roman türüne Reşat Nuri Güntekin’in Yaprak Dökümü isimli romanı örnek verilebilir.

•             Sefiller – Victor Hugo

•             Sergüzeşt – Sami paşazade Sezai

•             Felatun Beyle Rakım Efendi – Ahmet Mithat Efendi

•             Araba Sevdası – Recaizade Mahmut Ekrem

Bilim kurgu romanı: Yakın gelecekte ya da uzak gelecekte olabilecek olayların anlatıldığı roman türüdür.  Bu roman türüne Isaac Asimov’un Ben Robot isimli romanı örnek verilebilir.

Tarihî roman: Gerçek ya da hayali tarihi kahramanların maceralarını ve hayatlarını anlatan romanlardır. Bu roman türüne Tarık Buğra’nın Küçük Ağa isimli romanı örnek verilebilir.

•             Notre Dame’ın Kamburu – Victor Hugo

•             Cezmi – Namık Kemal

•             Devlet Ana – Kemal Tahir

•             Osmancık – Tarık Buğra

Fantastik roman: Varlığı kesin olmayan, hayal ürünü öğeleri içeren ve hayal gücü ile yazılan romanlardır. Bu roman türüne J. R. R. Tolkien’in Yüzüklerin Efendisi isimli romanı örnek verilebilir.

Psikolojik roman:  İnsanların psikolojik durumlarını inceleyen ve bu ruhsal sorunlara çözüm bulmaya çalışan romanlardır. Bu roman türüne Mehmet Rauf’un Eylül isimli romanı örnek verilebilir.

•             Le Princesse De Cleves – Madame De Feyatte

•             Eylül – Mehmet Rauf

•             Dokuzuncu Hariciye Koğuşu – Peyami Safa

Polisiye roman: Sürekli aksiyon içeren, gizemli olayları çözmek ve açıklığa kavuşturmak için yazılan roman türleridir. Bu roman türüne Sir Arthur Conan Doyle’un Sherlock Holmes isimli romanı örnek verilebilir.

•             Morque Sokağı Cinayeti – Edgar Allan Poe

•             Şark Ekspresinde Cinayet – Agatha Christie

•             Esrar-ı Cinayat – Ahmet Mithat Efendi

•             Cingöz Recai – Peyami Safa

•             Başkomiser Nevzat – Ahmet Ümit

Tezli roman: Siyasal ya da tomlumsal bir sorunu konu edinen ve bunu bir tezle savunan roman türüdür. Bu roman türüne Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Yaban isimli romanı örnek verilebilir.

Egzotik roman: Bilinmeyen uzak ve yabancı ülkelerin doğa ve insanlarını anlatan roman türüdür.  Bu roman türüne Pierre Loti’nin İzlanda Balıkçısı isimli romanı örnek verilebilir.

•             Nilgün – Refik Halit Karay

•             İzlanda Balıkçısı– Pier Loti

Biyografik Roman: Topluma mal olmuş bir kişinin hayatını ve topluma katkılarını anlatan romanlardır

•             Bir Bilim Adamının Romanı – Oğuz Atay

•             Adı:Aylin – Ayşe Kulin

Otobiyografik Roman: Yazarın kendi hayatını anlattığı romanlardır.

•             Tom Sawyer’in Maceraları – Mark Twain

•             Baba Evi/Avare Yıllar – Orhan Kemal

Edebi Akımlara Göre Romanlar

Klasik roman: Dünyaca ünlü yazarlar tarafından yazılan ve tarihin eski zamanlarından günümüze kadar gelen romanlardır. Fénelon’un Télémaque(Telemak) isimli romanı bu roman türünün bir örneğidir.

Romantik roman: Kişilerin duygularını, hislerini ve arzularını gerçek ve doğal bir şekilde yansıtan duygusal romanlardır. Victor Hugo’nun Sefiller isimli romanı bu roman türünün bir örneğidir.

Realist roman: Toplumu, insanı ve olayları bütün gerçekleri ile yansıtan roman türleridir. Stendhal’ın Kırmızı ve Siyah isimli romanı bu roman türünün bir örneğidir.

Natüralist roman: Toplumu ve insanı ilmi yönden ve araştırmalar yaparak anlatan roman türüdür.  Émile Zola’nın Nana isimli romanı bu roman türünün bir örneğidir.

Egzistansiyalist roman: Jean Paul Sartre, Simone de Beauvoir, Andre Malraux ve Albert Camus'nun egzistansiyalist romanın başlıca örneklerini verdiğini biliyoruz. Egzistansiyalist roman, varoluşçuluk felsefi akımını destekleyen roman eserleridir. Bu eserlerde bireysellik ön plandadır ve bireyin kendi hayatını şekillendireceği anlatılır. İnsan her koşulda özgür olmalı ve kendini aşmaktan korkmamalıdır. Belirli bir tip üzerinde durulmaz, birey pek çok durumla karşı karşıya kalmıştır. Sartre’nin Bulantı isimli romanı bu roman türünün bir örneğidir.

Modern roman: Romandan olay örgüsü, zaman, mekân, kahraman gibi öğelerinin değiştirilmesiyle ortaya çıkan yeni bir roman türüdür. James Joyce’un Ulysses isimli romanı bu roman türünün bir örneğidir.

Postmodern roman: Söylemsel olarak mimaride başlayıp gelişen, kurumsal, kuramsal ve düşünsel alanlarda hızla yayılan bir roman türüdür.  Umberto Eco’nun Gülün Adı isimli romanı bu roman türünün bir örneğidir.

Aşağıdaki sorulara cevap verebiliyorsanız, konuyu anlamışsınız demektir.

1. Romanlar kaça ayrılır?
2. Konularına göre romanlar nelerdir?
3. Edebi akımlarına göre romanlar nelerdir?
4. Klasik roman nedir? Dünya klasiklerinden örnekler veriniz.
5. Sosyal roman nedir? Örnekler veriniz.

NEHİR ROMAN NE DEMEKTİR?

Günümüzde giderek daha az kullanılsa da, özellikle on dokuzuncu yüzyıl ve yirminci yüzyılın ilk yarısında yayımlanan bazı eserleri tanımlamak için “nehir roman” kavramının kullanıldığını görebilirsiniz. Nehir roman, aynı yazar tarafından yazılan farklı romanların birbirleriyle ilişkili olduğunu ifade etmek için kullanılan bir kavramdır. “Nehir” kelimesi, bir eserin “tek kitapta” tamamlanmadığını, anlatılan şeyin bir “nehir gibi” devam ettiğini, yani başka kitaplara yayıldığını ifade etmek için kullanılır.

Bir kimsenin, ailenin ya da topluluğun, belli bir zaman dilimi içerisindeki yaşam ve yaşayışını birbirinin devamı şeklinde sunan seri eserlere nehir roman adı verilir.
  
Dünya Edebiyatı’nda Marcel Proust, Emile Zola, Balzac; Türk Edebiyatı’nda ise Ahmet Hamdi Tanpınar gibi önemli isimlerin eserleri için kullanılmış olan bu kavramı tanımak faydalı olabilir.
 
Nehir roman, birbirlerinden ayrı eserler olarak kaleme alınmış, ancak bazı ortak temaları, karakterleri, konuları ve motifleri olan kitapları topluca ifade etmek için kullanılan bir kavram olarak tanımlanabilir. Bu romanlar, her durumda birbirinin “devamı” olarak nitelendirilebilecek eserler olmayabilir, ancak bir şekilde, bu eserleri birbirine bağlayan unsurlar bulunur.  

Örneğin, Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Mahur Beste – Huzur – Sahnenin Dışındakiler şeklinde devam eden “nehir romanı”, aslında farklı karakterlere ve farklı olay örgülerine yoğunlaşır. Her romanın kendi içinde ele aldığı ayrı konular vardır. Ancak Mahur Beste’nin ana karakteri Behçet Bey, diğer romanlarda da gözükür; ilk kitaba adını veren “mahur beste”, diğer romanlarda da bir motif olarak kullanılır. Huzur'un ana karakterlerinden İhsan'ın gençlik yılları, Sahnenin Dışındakiler'de daha detaylı olarak anlatılır. 

NEHİR ROMAN ÖRNEKLERİ

Bıçağın Ucu, Sırtlan Payı, Yaraya Tuz Basmak, Dersaadet’te Sabah Ezanları, O Karanlıkta Biz, Allah’ın Süngüleri Reis Paşa, Gazi Paşa (Aynanın İçindekiler Serisi), Attila İlhan

• Bozkurtların Ölümü, Bozkurtlar Diriliyor, Nihal Atsız
• Demirciler Çarşısı Cinayeti, Yusufçuk Yusuf (Akça Sazın Ağaları Serisi), Yaşar Kemal
• Esir Şehrin İnsanları, Esir Şehrin Mahpusu, Yol Ayrımı (Esir Şehir Üçlemesi), Kemal Tahir
• Fırat Suyu Kan Akıyor Baksana, Karıncanın Su İçtiği, Tanyeri Horozları, Çıplak Deniz Çıplak Ada (Bir Ada Hikâyesi Serisi), Yaşar Kemal
• Kilit, Anahtar, Kapı, Konak, Çatı, Üçler Yediler Kırklar, Bu Atlı Geçide Gider, Geçitteki Ülke, Darağacı, Ebem Kuşağı, Sabır, Gece Vaktinde Gündönümü (Dünkü Türkiye Serisi), Mustafa Necati Sepetçioğlu
• Küçük Ağa, Küçük Ağa Ankara’da, Firavun İmanı, Tarık Buğra
• Ölmez Otu, Ortadirek, Yer Demir Gök Bakır (Dağın Öte Yüzü Serisi), Yaşar Kemal
• Yediçınar Yaylası, Köyün Kamburu, Büyük Mal, Kemal Tahir

• Yılanların Öcü, Irazca’nın Dirliği, Kara Ahmet Destanı (Yılanların Öcü Üçlemesi), Fakir Baykurt

 

 

Bir roman incelenirken o romanı konusu, teması, anlatıcı ve bakış açısı gibi özellikleri ile incelemek mümkündür. Şimdi bu terimlerin neler olduğuna kısaca göz atalım.

Konu Nedir?

Soyut kavramların somutlaştırılarak, kişi, yer, zaman ve durum bildiren biçimlerde anlatılmasına konu denir. Her romanın belli bir konusu vardır. Yazar kendisine bir konu belirler ve bu konu üzerinden olayları anlatır. Konu çok geneldir ve tema ile karıştırılmamalıdır. Konu kendi içerisinde ayrı bir konuyu da barındırabilir. Örneğin eğitim sorununu ele alan bir konu içerisinde köydeki ya da şehirdeki eğitim sorunu konusu da işlenebilir.

Tema Nedir?

Romanın tamamına hâkim olan temel duygu veya düşünceye tema denir. Daha genel ve soyut bir kavram olan tema, konu dışında kalabilen sevgi, aşk, dostluk, yalnızlık gibi kavramları da içerebilir. Konu somut bir kavram iken tema soyut bir kavramdır. Yani tema, romanda yer alan temel duygu ve düşüncedir. Örneğin “özgürlük” temasının işlendiği bir romanın konusu “Türkiye’de düşünce özgürlüğü” olabilir.

Anlatıcı Nedir?

Bir romandaki olayı anlatan kişiye anlatıcı denir. Romandaki anlatıcı, kurmaca bir kişidir ve yazarın kendisi değildir. Romandaki anlatıcı ya birinci şahıstır ya da üçüncü şahıstır. Yani romandaki olaylar birinci veya üçüncü kişi ağzından anlatılır.

Bakış Açısı Nedir?

Romandaki kişi, olay, yer ve zamanı yazarın ele alış biçimi ve bunlara karşı takındığı tutumdur. Bakış açısı üçe ayrılır. Bunlar;

1. Hâkim Bakış Açısı
2. Kahraman Bakış Açısı
3. Gözlemci Bakış Açısı

1. Hâkim Bakış Açısı: Anlatıcının kahramanlara ve olaylara hâkim olduğu bir bakış açısıdır. Anlatıcı kahramanların psikolojilerini ve aklından geçenleri yansıtarak, olayların nasıl gelişeceğini bilir ve görür.

2. Kahraman Bakış Açısı: Romandaki kahramanlarından herhangi birisinin ağzıyla bütün olaylar anlatılır. Kahramanın olaylar karşısındaki tutumu ve izlenimi okuyucuya yansıtılır.

3. Gözlemci Bakış Açısı: Anlatıcının tanık oldukları ve gördükleri okuyucuya aktarılır. Roman kahramanların aklından ne geçtiği bilinmez. Anlatıcı sadece gördükleriyle anlatımı yapar.

Aşağıdaki sorulara cevap verebiliyorsanız, konuyu anlamışsınız demektir.

1. Konu nedir? Roman konularına örnekler veriniz.
2. Tema nedir? Roman temalarına örnekler veriniz.
3. Konu ile tema arasındaki fark nedir?
4. Anlatıcının özellikleri nelerdir?
5. Romandaki bakış açıları nelerdir?

Roman İle Hikâyenin Farkları

1. Roman birden fazla olay üzerine kurulur.	1. Hikâye ise tek olay üzerine kurulur.
2. Romanda yer alan kişiler daha fazla ve geniştir.	2. Hikâyede yer alan kişiler daha azdır.
3. Romanda zaman unsuru daha geniştir.	3. Hikâyede zaman unsuru daha kısadır.
4. Romanda mekân unsuru daha çok ve çeşitlidir.	4. Hikâyede mekân unsuru daha az ve kısıtlıdır.
5. Romanda kişi ve mekân betimlemeleri daha ayrıntılıdır.	5. Hikâyede kişi ve mekân betimlemeleri ayrıntılı değildir.
6. Romanda kişiler bütün yönleriyle ele alındıkları için karakter de olabilir.	6. Hikâyede ise kişiler bir yönleriyle ele alındıklarından tip görülür.

 

Roman İle Hikâyenin Benzerlikleri

1. Romanın ve hikâyenin yazarı bellidir.
2. Roman da hikâye de anlatmaya bağlı edebi metin türüdür.
3. Roman ve hikâyede mekân ve zaman bellidir.
4. Roman ve hikâyede gerçek ya da gerçekleşmesi mümkün olaylar anlatılır.
5. Roman ve hikâyede serim (giriş), düğüm (gelişme) ve çözüm (sonuç) bölümleri bulunur.
6. Her ikisi de kurmacadır.
7. Her ikisinde de anlatma, gösterme, özetleme, geriye dönüş, leit-motif, bilinç akışı, iç konuşma gibi teknikler kullanılır.
8. Her ikisinde de öyküleme ve betimleme en çok kullanılan nazım biçimleridir.

Aşağıdaki sorulara cevap verebiliyorsanız, konuyu anlamışsınız demektir.

1. Roman ve hikâyenin kısaca tanımlarını yapınız?

2. 5 adet roman ve hikâye örneği veriniz?

3. Roman ile öykü arasındaki farklar nelerdir?

4. Roman ile hikâye arasındaki benzerlikler nelerdir?